Wereldmelkdag 2021: De Vlaming houdt van lokale en pure (zuivel)producten

1. Zuivel, een populair basisproduct

Zuivel is en blijft erg populair bij Vlamingen. Zuivelproducten maken onmiskenbaar deel uit van onze eetcultuur (86%), en zullen dat in de toekomst ook blijven doen (80%). Meer dan 7 op de 10 Vlamingen geven aan moeilijk zonder zuivel te kunnen (72%). Melk wordt gezien als een basisproduct dat je steeds in huis moet hebben (80%)¹. 

Zuivel wordt regelmatig gebruikt: een Vlaming consumeert gemiddeld 3,9 keer per dag een zuivelproduct. De 5 vaakst gebruikte zuiveltoepassingen zijn bakboter, smeerboter, melk in koffie, kaas en yoghurt. Vlamingen vinden zuivel vooral veelzijdig (92%), lekker (88%), kwaliteitsvol (87%) en gezond (84%). Daarnaast worden zuivelproducten als natuurlijke en authentieke producten beschouwd (82%) die voor iedereen (74%) zijn¹. 

2. Beweging naar pure voeding

Consumenten kiezen steeds vaker voor pure basisproducten die zo min mogelijk bewerkt zijn en zo weinig mogelijk toevoegingen bevatten^1,2. De aandacht voor pure voeding is al even aan een opmars bezig. In 2020 gaven 2 op de 5 Vlamingen (42%) aan dat ze opteren voor gerechten op basis van pure producten, in vergelijking met ongeveer 1 op de 3 (36%) in 2015. 2 op 5 Vlamingen (43%) geven daarnaast aan hier in de toekomst meer voor te zullen kiezen¹.

Meer dan 8 op 10 Vlamingen beschouwen zuivelproducten als natuurlijke en authentieke voedingsmiddelen die een onmiskenbare plaats in onze eetcultuur innemen en een basiselement zijn binnen deze beweging naar het “pure”. Vooral artisanale – en lokale – producten zijn hierdoor heel geliefd, inclusief een toenemende voorkeur voor volle zuivelproducten zoals volle melk en volle yoghurt¹.

3. Onderliggende trends

3.1. Fermentatie: de herlancering van yoghurt

De COVID-19-pandemie dwong ons om naar binnen te kijken. Letterlijk en figuurlijk, want een gezond lichaam begint van binnenuit. Consumenten hechten steeds meer belang aan een gezond immuunsysteem. Dat wordt mee ondersteund door een gezonde, volwaardige en gevarieerde voeding. Voedingstekorten door te weinig of eenzijdig te eten kunnen de weerstand verlagen en het risico op infecties verhogen.

Zuivelproducten zijn nutriëntrijk³ – ze zijn een goede bron van verschillende belangrijke nutriënten - en dragen zo bij tot een gezonde voeding voor een goede gezondheid. De Hoge Gezondheidsraad raadt aan om dagelijks tussen 250 en 500 ml melk en melkproducten te consumeren⁶.

Ook de darmgezondheid en de rol van het darmmicrobioom⁹ winnen in dit kader aan belangstelling. Een vezelrijke, gezonde voeding primeert maar gefermenteerde zuivelproducten kunnen dankzij de aanwezigheid van bepaalde micro-organismen, waaronder specifieke melkzuurbacteriën (probiotica), ook helpen. Yoghurtvariaties zijn beter verteerbaar en fermentatie draagt bij tot de vrijstelling van bepaalde bioactieve componenten met potentiële gezondheidsvoorsdelen⁵. De consumptie van yoghurt hangt samen met een lager risico op diabetes type 2⁶.

Ongeveer 1 op 2 Belgen (49%) zegt meerdere keren per week yoghurt te eten¹.

De verkoop van gefermenteerde zuivelproducten is geëxplodeerd in markten van onder meer de Verenigde Staten, Australië en het Verenigd Koninkrijk, en zal naar verwachting ook in andere markten een toenemende vlucht krijgen⁷. Deze trend maakt deel uit van een grotere stroming waarbij consumenten meer en meer functionele voedingsproducten nuttigen om zo op een natuurlijke en preventieve manier de algemene gezondheid te helpen verbeteren. Deze trend vindt zijn oorsprong in toenemend wetenschappelijk onderzoek naar verbanden tussen de consumptie van bepaalde nutriënten - uit onderzoek blijkt dat eiwit een van de belangrijkste functionele voedingsstoffen is⁸ - maar ook van bepaalde voedingsmiddelen en de gezondheid.

De complexe interactie tussen voedingsstoffen en andere bioactieve componenten en de manier waarop ze zijn ingebed in een voedingsmiddel, ook wel de voedingsmatrix genoemd, kan het gezondheidseffect⁴ beïnvloeden. Verschillende productie- en bereidingsprocessen kunnen hierin ook een rol spelen.

3.2. Beweging naar lokaal

3.2.1. Vlaming hecht meer belang aan lokale producten dan ooit tevoren

De Vlaming hechtte nog nooit zoveel waarde aan lokale producten¹¹. Ten opzichte van 2020 wint het land van herkomst aan belang bij de aankoop van zuivelproducten. Meer zelfs, twee derde van de Belgische bevolking (65%) verkiest Belgische zuivelproducten. In 2014 gaven ook 2 op de 5 Belgen (41%) aan belang te hechten aan de lokale productie van voedingsproducten bij hun aankoop. In 2020 groeide dit aantal al naar 1 op 2 (52%)¹.

3.2.2. Pandemie duwt directe verkoop bij de boer omhoog

1 op 5 Belgen (21%) kiest tijdens de gezondheidscrisis – en waarschijnlijk ook daarna – voor lokale producten. Een direct gevolg hiervan is de rechtstreekse verkoop bij de boer die de hoogte ingaat. De omzet van hoevewinkels en boerenmarkten voor verse voeding steeg in België in 2020 namelijk met 36%, in vergelijking met een totale besteding aan verse voeding van 9%¹¹.

De consument verkiest duidelijk lokale, meer gezonde en duurzame producten. Maar daar stopt het niet. De vraag naar meer transparantie komt ook steeds vaker bij de consumentenbevragingen terug. Dit gaat verder dan enkel een clean label, waarbij de ingrediëntenlijst zo kort mogelijk wordt gehouden en waarbinnen enkel natuurlijke producten worden gebruikt¹³. Consumenten verwachten ook meer inzicht in de levenscyclus van het product dat ze kopen, van productie tot recyclage¹⁷.

3.2.3. Ook in de winkelrekken: melkbedrijven stimuleren weidemelk bij boeren

Producten zoals Belgische weidemelk krijgen steeds vaker de voorkeur van consument en sector. Weidemelk is melk van koeien die minimaal 120 dagen per jaar minstens zes uur per dag in de wei grazen, van voorjaar tot najaar. De koeien grazen buiten als de weersomstandigheden het toelaten: als het niet te nat, te koud of te warm is. Momenteel kent het commercieel label 'Stichting Weidegang' al 2.850 deelnemende melkveehouders. Goed voor 42% die zich laat certifiëren en het logo van weidemelk mag gebruiken voor de melk die ze afleveren¹². 

3.3. De consument kiest voor variatie, maar blijft bij traditionele zuivel voor de smaak

De Vlaamse consument varieert graag, maar kiest resoluut voor zuivel voor de smaak (60%). 3 op 5 Belgen (62%) zeggen bovendien dat zuivel consumeren gelijk staat aan genieten. Wanneer de consument in plaats van melk toch voor een plantaardige drink kiest, doet hij dat voornamelijk om af te wisselen, omdat hij deze als gezonder inschat – de samenstelling van plantaardige drinks varieert sterk en er is meer onderzoek nodig naar hun gezondheidseffecten alvorens hierover algemene aanbevelingen te kunnen geven⁶ - omdat een alternatief beter smaakt in een bepaald gerecht of omwille van ethische overwegingen¹¹.

3.4. Consumptiemomenten evolueren

Een glas melk voor het slapengaan om een betere nachtrust te hebben past men al lang wereldwijd toe. Met de late night snacking-trend krijgt deze nostalgische routine een extra dimensie. Koemelk bevat van nature namelijk tryptofaan, een essentieel aminozuur en voorloper van serotonine. Serotonine wordt verder opgezet tot melatonine, een neurotransmitter die ons slaapgevoel vergroot. In combinatie met een koolhydraatbron (zoals honing of een banaan) zou tryptofaan nog beter worden opgenomen¹⁴. Er zit dus best wel wat wetenschap achter zo’n slaapmutsje. Of het hierdoor ook echt helpt, is nog onzeker. Een kop warme melk voor het slapengaan kan echter ook op een andere manier helpen. Bijvoorbeeld omdat je er de tijd voor neemt, het je gedachten verzet en je ontspant.

Daarnaast zien we dat een wereldwijde pandemie de consument bewuster heeft gemaakt over het belang van voeding voor de fysieke en mentale gezondheid⁷. Dit heeft er mede voor gezorgd dat trends zoals ‘intermittent fasting’ ook plaatsmaken voor ‘intuitive eating’, wat neerkomt op simpelweg gevarieerd en gezond eten op de momenten dat jouw lichaam hiernaar vraagt^8,20 en dus op elk vlak je buikgevoel volgen: eten wanneer je honger hebt en stoppen wanneer je verzadigd bent. Luisteren naar je lichaam en het de juiste brandstof geven wanneer echt nodig, kan ook een drijfveer zijn voor verandering in de traditionele tafelmomenten.

3.5 De consument springt op de verschillende (zuivel)trends

Van creatieve koffievariaties…

Cold brew, flash brew, bubble koffie… Koffie is altijd in en komt in alle soorten en maten. Van een flat white tot een shot espresso, er is een kopje koffie naar ieders hart. Daarnaast is er een stijgende populariteit in de zoektocht naar alternatieven voor gesuikerde dranken¹⁸. Bubble koffie of bubble thee, oorspronkelijk van Taiwan maar ondertussen ook geliefd bij ons, is een leuk alternatief. Koffie, melk en zetmeelachtige tapioca-bolletjes die ontploffen in je mond¹⁹.

Over het ultieme tussendoortje, yoghurt…

In de afgelopen vijf jaar kenden yoghurtdranken een groeipercentage van 10% per jaar. Yoghurt is duidelijk een blijvertje. Met yoghurt, yoghurtvariaties zoals kefir en de IJslandse plattekaas skyr heeft de consument een snel en gezond tussendoortje. Aangezien de belangstelling voor gezonde snacks blijft groeien, wordt verwacht dat de variatie in deze categorie verder zal evolueren¹⁵.

Tot chocolademelk als ultieme sportdrank.

Zuivel heeft tot slot ook zijn weg gebaand in de wereld van sportdranken. Het is al langer geweten dat melk en chocolademelk goede afsluiters zijn van een sportsessie. Melk heeft een hoog vochtgehalte en is een natuurlijke bron van elektrolyten waardoor het een doeltreffende rehydratiedrank is. Daarnaast bevat melk ook eiwitten, die goed zijn voor de recuperatie en het herstel van de spieren, en koolhydraten (meer in chocolademelk) die bijdragen tot de resynthese van glycogeen. Wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat melk beter hydrateert dan traditionele sportdranken en water¹⁶.