“Zuivelsector is beste leerling van de klas”
Water
|11 oktober 2023
Wat het hergebruik van water betreft, scoort de zuivelsector het best binnen de voedingsindustrie. Zo komt vandaag 30% van het gebruikte water uit alternatieve bronnen. Bovendien is er nog heel wat potentieel én zouden zuivelbedrijven in de toekomst zelfs zelfvoorzienend kunnen zijn. “Maar dat vraagt verder onderzoek en een doorgedreven samenwerking. Op lange termijn durven denken is daarbij cruciaal”, vertelt Charlotte Boeckaert, waterinnovator bij Vlakwa, het Vlaams Kenniscentrum Water.
Het Vlaams Kenniscentrum Water helpt ondernemers, onderzoekers en overheden bij het zoeken en implementeren van duurzame en innovatieve wateroplossingen. Recent voerde het Vlakwa een studie* uit naar het socio-economisch belang van water in Vlaanderen. Projectcoördinator Charlotte Boeckaert: “We voeren die studie uit voor verschillende industriële sectoren. Hoeveel water verbruiken ze? Welke waterbronnen zetten bedrijven in? Hoeveel mensen werken er? Hoe verhoudt de waterkost zich ten opzichte van de omzet? Zo krijgen we zicht op de ‘waterbelangrijkste’ bedrijven met wie we ook projecten kunnen uitwerken.”
Voor de zuivelsector werkte Vlakwa met gegevens van ruim 200 vestigingen in Vlaanderen. “In 2020 bedroeg het totale watergebruik van de zuivelsector 7,6 miljoen kubieke meter water. Als je vergelijkt met de voedingssector in zijn totaliteit, dan zie je een algemene stijging in waterverbruik – vermoedelijk gelinkt aan een stijging in productie. De zuivelsector zet daarbij drie soorten waterbronnen in: grondwater, drinkwater en hergebruikt water – dus geen oppervlaktewater of hemelwater. Wat grondwater betreft, gebruikt de zuivelsector steeds minder. Het drinkwaterverbruik schommelt, maar is ongeveer gelijk gebleven van 2009 tot 2020. Wel zien we een sterke stijging in het waterhergebruik, met een piek in 2015, en daarna opnieuw een continue groei.”
Hoe verhoudt de zuivelsector zich tot andere sectoren?
“De zuivelverwerking is niet de grootste watergebruiker binnen de voedingsindustrie – dat is de groentesector, met 9,8 miljoen kubieke meter watergebruik per jaar. De vleessector heeft op jaarbasis zo’n 5,8 miljoen kubieke meter water nodig. De zuivelsector schommelt daartussen maar doet wél het meeste aan waterhergebruik. Bijna 30% van alle gebruikte water in de zuivelsector komt uit alternatieve bronnen, denk aan gerecycleerd afvalwater of water uit de melk zelf. Dat is indrukwekkend, zeker als je weet dat het algemene waterhergebruik in de voedingssector op 15,6% ligt. Fevia, de overkoepelende federatie van de Belgische voedingsindustrie, heeft de ambitie** om tegen 2025 het gebruik van water in voedingsbedrijven met 20% te doen dalen. Enerzijds door het watergebruik te verminderen, anderzijds door het waterhergebruik te verhogen. Als beste leerling van de klas kan de zuivelsector andere sectoren inspireren. Dat waterhergebruik – dat in 2009 10% bedroeg en sinds 2014 gestegen is richting 30% – loopt synchroon met de afname van het grondwatergebruik.”
Waar liggen nog opportuniteiten voor de zuivelsector?
“Het is opvallend dat de zuivelsector geen hemelwater inzet. Bedrijfssites hebben vaak een groot dakoppervlak om regenwater op te vangen. Dat gratis water kan je voor laagwaardige toepassingen gebruiken of zuiveren en opwaarderen tot een hoogkwalitatieve waterbron. Ook gebruikt de zuivelsector geen oppervlaktewater uit rivieren of kanalen, wellicht omdat bedrijven niet langs grote waterlopen gevestigd zijn en de kostprijs daardoor kan oplopen. Maar het zijn wel twee pistes om over na te denken, waarbij hemelwater het grootste potentieel heeft. Ook al gaat het niet om een continue aanvoer – veel regen in de winter, minder in de zomer – het opgevangen water kan altijd nuttig zijn als reserve.”
Zuivelbedrijven kunnen waterproducenten worden.
Wat is de grootste uitdaging voor de zuivelsector om nog meer water te hergebruiken?
“Rekening houden met de concentraatstromen die je creëert. Je kan water blijven hergebruiken en in een lus opzuiveren, maar dat zal altijd gepaard gaan met het opconcentreren van allerhande stoffen – denk aan zouten, vetten, eiwitten… Je kan het zien als een dikke brij die overblijft en die vaak moet worden weggevoerd uit de fabriek. De afzet van die concentraten is niet altijd evident: wat is de lozingsnorm, hoe groot is de ontvangende waterloop, hoeveel kost de afvoer…? Dat maakt dat er onrechtstreeks toch een limiet zit op waterhergebruik. Een uitdaging, sowieso, maar hierin schuilen ook kansen. Alleen is er nog veel meer onderzoek nodig naar het behandelen van concentraatstromen.”
“Enkele jaren geleden liep er een pilootproject rond het behandelen van pekelwater met membraandestillatie. Bedoeling was om de zouten af te scheiden en terug te sturen naar het pekelbad, maar dat bleek complexer dan gedacht. Verder onderzoek dringt zich op. Tegelijk lopen er vandaag heel wat interessante verkennende businesscases, zoals het feit dat zuivelbedrijven waterproducenten kunnen worden! Melk is op zich een waterig product, met 90% water, wat mogelijkheden schept. Nederlandse onderzoekers hebben, in samenwerking met membraanspecialist Wafilin, een technologie ontwikkeld die water van melk kan scheiden op het erf. Op die manier – er ontstaat een soort van witte geconcentreerde brij – kunnen landbouwers het water hergebruiken als drinkwater voor de koeien en moet het zuivelbedrijf veel minder product transporteren. Uiteraard geldt dat enkel voor specifieke toepassingen, maar het toont de innovatieve mogelijkheden die er zijn.”
© Milcobel: Pekelbad in de kaasfabriek van Milcobel
Welke technieken zijn vandaag het meest gangbaar voor waterhergebruik?
“Er bestaat een hele reeks aan membraanfiltratiesystemen om water te zuiveren, zoals microfiltratie, ultrafiltratie, nanofiltratie en omgekeerde osmose. Het verschil zit ‘m vooral in de grootte van poriën om onzuiverheden uit het water te filteren. Zo hanteert microfiltratie grotere poriën dan de techniek van omgekeerde osmose, die als fijnste zeef geldt. Om het water door fijnere poriën te duwen, heb je meer drukopbouw nodig, wat zich ook vertaalt naar een duurder prijskaartje. Microfiltratie is in dat opzicht goedkoper dan omgekeerde osmose, maar levert anderzijds ook minder gefilterd water op.”
Gaat grootschalig waterhergebruik automatisch gepaard met forse investeringen?
“Toch wel. Voor een waterinvestering is een korte ‘return on investment’ vrijwel niet haalbaar, terwijl veel bedrijven graag een termijn van maximaal drie jaar vooropstellen. Zonde, want op langere termijn loont die duurzame waterinvestering absoluut. Bovendien zijn er verschillende subsidiekaders om hergebruik te stimuleren. Maar dat neemt niet weg dat een management vaak louter economisch rekent – het is goedkoper om leidingwater te kopen dan om te investeren in waterhergebruik – waardoor bedrijven er niet voor durven gaan. Jammer, want duurzaamheid begint bij denken op langere termijn. Wie het verschil wil maken, nu en voor de volgende generaties, die moet stappen durven zetten, ook al is dat niet altijd evident. Precies daarom zijn samenwerkingen waarbij de kosten gedeeld kunnen worden, zo waardevol.”
Hoe ziet de ideale ‘watertoekomst’ voor de zuivelsector eruit?
“In een ideaal scenario worden zuivelbedrijven zelfvoorzienend op het vlak van water. Dat kan technisch omdat melk veel water bevat, maar dat vraagt wel nog wat oplossingen voor de verdere behandeling van concentraten. Misschien kunnen deze gevaloriseerd worden als nuttige reststroom en ontstaat er een oneindige cyclus? Alleszins, verder onderzoek is nodig, waarbij kwalitatief water een belangrijk uitgangspunt blijft omdat je met voeding bezig bent. Op laboschaal kan er vandaag al veel, maar de vertaalslag naar de praktijk is nodig, met grotere hoeveelheden water. Misschien moeten zuivelbedrijven de handen in elkaar slaan om hier samen rond te werken? Water is sowieso een basisgrondstof en iedereen vaart er wel bij als er voldoende water ter beschikking is.”
Benieuwd naar de praktijk?
Danone & Milcobel tonen hoe zij duurzaam omspringen met water.